“Schoonheid zal de wereld redden” zei Dostojevski in een van zijn boeken in 1868. Hij schreef wereldliteratuur. Daarin paste deze zin want hij was in zijn tijd een groot psycholoog en filosoof. Grote thema’s zoals “Schuld en Boete”, grote uitspraken zoals in de legende van de Grootinquisiteur in de Gebroeders Karamazov”, die tot vandaag herkend worden. Is de nostalgie naar de DDR bij veel vroeger Oostduitsers niet de neerslag van de Grootinquisiteur in onze tijd?
Solzjenitsyn herhaalde de uitspraak ”Schoonheid zal de wereld redden” in zijn boek “De Goelag Archipel” in 1973. Dat was nog sterker dan Dostojewski want hier betrof het echte persoonlijke ervaringen met wreedheid en gruwelijkheid en dan lijkt het plotseling een wonder om nog te durven geloven in schoonheid. Iets wat door sommigen als mogelijkheid ontkend werd na de holocaust. Hierna is dichten niet meer mogelijk werd gezegd. Het leven blijkt toch anders te zijn.
Wat maakt dat het begrip schoonheid zulke extreme reacties kan oproepen terwijl het helemaal niet zo duidelijk is wat er mee bedoeld wordt. Het lijkt volledig subjectief, maar het is wel degelijk ook een filosofisch begrip waar veel filosofen eigenschappen aan verbinden die controleerbaar aanwezig moeten zijn. Dat begon al bij Plato en Aristoteles rond 400 jaar voor Christus die er overigens zeer verschillende ideeën over hadden.
Immanuel Kant heeft rond 1800 in zijn boek “Kritik der Urteilskraft” geschreven over het vermogen om schoonheid te beoordelen op basis van een theorie van de esthetica. Ook hij komt tenslotte tot de conclusie dat het een subjectief oordeel is, afhankelijk van degene die kijkt, denkt en tenslotte ziet en dan concludeert dat het wel of niet is zoals het zou moeten zijn. Het klopt, of niet.
Ook het boek van Benedetto Croce “Brevier van esthetica” uit 1912 is belangrijk voor het begrip van wat esthetica inhoudt. Hij vindt vooral de intuïtie voor het oordeel van groot belang.
Schoonheid wordt door iedereen gewenst ook al is het onduidelijk wat we er onder verstaan. En vooral in de kunsten blijkt schoonheid lastig eenduidig te omschrijven. Vooral omdat beoordelaars van de moderne kunst soms stellen dat lelijkheid een eis kan zijn voor ware schoonheid .
Anders gesteld: Het mag niet al te voor de hand liggend zijn. Het moet “schuren”. Spannend zijn. Daarmee zijn we terug bij de compositie, de noodzakelijke ondersteuning voor schoonheid, die we liefst intrigerend willen noemen.
yfcompositie 