Tags
Dit is het derde essay in een serie van 12 over de relaties tussen de compositie en diverse vormen van kunst en organisaties in de samenleving. Compositie is gedefinieerd als “Schoonheid door de intrigerende rangschikking van de onderdelen”.
Bij fotografie gaan we vandaag de discussie of fotografie wel of niet kunst is uit de weg (zie daarvoor Boekman 63). Wel onderzoeken we of compositie een element binnen de fotografie is dat de kwaliteit er van bepaalt.
Het bekijken van foto’s kan een schoonheidsbeleving veroorzaken die voortkomt uit “een intrigerende compositie”. Als voorbeeld dient de fotograaf: Henri Cartier-Bresson (1908-2004). Hij stelde aan zijn foto’s de eis dat ze gemaakt waren op “het beslissende moment”, (the decisive moment, boek 1952), waarbij een interessante gebeurtenis en de best mogelijke compositie van de onderdelen waaruit een foto bestaat, samenvallen.
Dat verklaart ook dat hij met zijn kleinbeeldcamera (Leica) altijd een grote serie foto’s maakte om gevoelsmatig naar dat moment toe te werken. Het beslissende moment werd daardoor dat in dat tijdsverloop het moment kwam dat hij bliksemsnel, intuïtief, de ideale compositie herkende en dan kon afdrukken. Beroemde foto’s van hem zijn: Rue Mouffetard, Parijs 1958 en Zondag aan de oever van de Marne 1938 en de foto’s van Balinese danseressen, gepubliceerd in Life. Ook de foto van Werner Bischhof: Fluitspelende jongen bij Cuzco, Peru 1954 voldoet in alle opzichten aan deze voorwaarden.
Het zijn foto’s die, als je ze één keer gezien hebt, nooit meer kunt vergeten.
Om een goede compositie te krijgen kan de fotograaf er voor kiezen de foto zo te arrangeren dat de goede compositie verzekerd is. Bij de beste modefotografen is dat dikwijls het geval zoals bij Richard Avedon (1923): Dovima with elephants, Evening dress by Dior, Cirque d’hiver Paris, augustus 1955 en bij Walde Huth (1923): Patricia, avondjurk van Jacques Fath, Parijs in 1953. Schitterende composities in zwart/wit.
Maar soms is de oorzaak dat de foto gemaakt werd vooral bepaald door het dramatische van de gebeurtenis zelf. Toch zal ook daar de compositie een belangrijke rol spelen om het moment nog aangrijpender te maken. Bij oorlogsfotografie horen dit soort overwegingen en we zien ze verbeeld in de foto’s van Robert Capa (1913-1954). Zijn motto was: “If your pictures are not good enough, you are not close enough”. Hij werd op 25 mei 1954 dodelijk getroffen in Thai-Binh, Vietnam.
Zijn wereldberoemde foto werd gemaakt in de Spaanse burgeroorlog in 1936: Moment of death, waarop een dodelijk getroffen achterovervallende soldaat zo in het beeld geplaatst is, dat je de angst en de eenzaamheid van de soldaat nog heviger voelt. Ook zijn beeld van D-day, 6 juni 1944, verwarrend maar doelbewust onscherp, waardoor de angst en onzekerheid van het moment nog nadrukkelijker worden.
Dan natuurlijk het onderwerp waarbij compositie altijd van het allergrootste belang is: Vrouwelijk naakt, waarbij alle technieken van de fotografie in stelling worden gebracht: Standpunt, scherpte, korrelgrootte, moment, maar hier vooral ook compositie. Edward Weston (1886-1958) maakte enkele wereldberoemde composities in 1936 met als titel: Naakt. Nog wat ouder was Edward Steichen (1879-1973) die ook fototechnieken gebruikte om zijn idee van een goede naaktcompositie te realiseren met als voorbeeld zijn De kleine ronde spiegel, Camera work 14 uit 1906. Latere fotografen hebben weer heel andere opvattingen over hoe het vrouwelijk naakt uit te beelden. Jeanloup Sieff (1933-2000) is een grootmeester met o.a. Hommage aan Seurat, New York 1965 en met tientallen andere voorbeelden waarbij ik speciaal noem: Derrière anglaise, 1969 en Femme nue dans un miroir, Paris 1976 en de mooiste: Nu couché, uit 1969.
Deze fotografen filosoferen over hun foto’s, Jeanloup Sieff: “Een beeld is er toe veroordeeld om mooi te zijn, anders is het niet effectief, wat ook het onderwerp of de reden voor de foto is”. Steeds is het de compositie die zijn foto’s zo bijzonder, zo mooi maakt.
Waarom wint een fotograaf de Zilveren Camera in 2012? Omdat hij in vier categorieën wint. En waarom in vier categorieën? Omdat zijn foto’s “pakkender zijn”. Omdat de compositie in zijn genen is gaan zitten. Joost van den Broek is zo’n fotograaf die werkt voor de Volkskrant en creatief is.
Nieuwsfoto’s moeten de actualiteit weergeven. Weergeven is passief. Een foto wordt pas bijzonder wanneer ze “alleen maar” de actualiteit verbeelden, wanneer ze ondersteund worden door de compositie. De kwaliteit van “The decisive moment” van Henri Cartier-Bresson heeft en een aan het moment verbonden intrigerende compositie. Ze voldoen ook aan die andere uitspraken van Cartier-Bresson: “To take a photograph is to align the head, the eye and the heart”, en “Het plezier zit in de geometrie, als alles klopt en op zijn plaats staat”.
Er is nog een ander soort dramatiek die verschuift in de tijd: Het oordeel over het verbodene, een afbeelding uit 19de eeuw en het verschil in gebruik van hetzelfde beeld 100 jaar later.Het behandelt meteen de ontwikkeling van de media in dit tijdsverloop.
Marshall McLuhan (1911-1980) voorspelde al in 1964 het effect dat mondiale TV, en later internet, zou hebben op de media door zijn uitspraak: “The medium is the message”. De wereld werd een wereld waarin alle nieuws als in een dorp (the global village) snel verspreid zou worden.
En de wereld is verslaafd aan seksueel nieuws. Toen de Turks-Egyptische diplomaat Khalil-Bey (1831-1879) in Parijs in 1866 de bekende Franse schilder Gustave Courbet de opdracht gaf een schilderij te maken van de vrouwelijke vagina en dat op zijn ontvangstkamer achter een gordijntje ophing, mochten alleen vertrouwde bezoekers een blik achter het gordijn werpen.
Het schilderij werd desondanks bekend onder de naam “L’origine du monde” en werd op foto vastgelegd. Sinds 1995 hangt het in het openbaar in het Musée d’Orsay. De Volkskrant drukte het nog kortgeleden af in een dagelijkse editie, zichtbaar voor alle familieleden van de abonnees.
De vagina was door de schilder zorgvuldig in een niets verhullende compositie in beeld gebracht. Nu beoordeelt als prachtig, daarmee het oorspronkelijk zinnenprikkelende karakter ontkennend.
De curator van de tentoonstelling Zwart/Wit, die in het Nederlands Fotomuseum te zien was in januari en februari in Rotterdam, Anne van der Zwaag, zegt: “Ik wil ook kijken naar mode- en reclamefotografie en naar andere disciplines, zoals beeldende kunst, mode en vormgeving”.
Yellow Fellow trekt het belang van de compositie nog verder door, naar de organisatie van het bedrijfsleven en de hele onderwijssector. Ook daar zij de principes van de intrigerende compositie van toepassing, om daardoor beter te leren kijken en te gaan zien. Constaterend kijken. En zoals Henk van Os, oud-directeur Rijksmuseum een van zijn boeken noemde: “Zien is genoeg”.
Om de illustraties bij dit verhaal te krijgen hoeft u alleen maar de namen te googlen die u er in tegen bent gekomen.