Belevingscompositie, het woord drong zich gisteren, zondag 26 januari aan het eind van het vierde Kunstconcert, aan me op. Ik had eerder tijdens het concert van Keiko Shichijo al betoogd dat de combinatie van muziek van 200 jaar geleden (Beethoven) met abstracte kunst, ontstaan 100 jaar geleden en gemaakt in de vorige eeuw (Egmond), wonderlijk genoeg prachtig bij elkaar bleken te passen.
In een toelichting op de kunst had ik het publiek uitgelegd dat ik zelf na 60 jaar verzamelen het begrip compositie het belangrijkste aspect vond om de schoonheid te verklaren van zowel figuratieve als abstracte kunst. Ger de Joode, vriend en beeldend kunstenaar, is het daarmee niet eens. Hij vindt de technieken van het componeren bij muziek en de beeldende kunsten te zeer verschillend om aan overeenkomsten te kunnen denken. East is east and west is west, and never the twain will meet. Hij heeft gelijk wanneer je uitsluitend naar de technieken kijkt, maar zo gauw je bij het eindresultaat komt zijn de overeenkomsten groot. Harmonie en evenwicht in het eindresultaat, gebaseerd op de ordening van de onderdelen. Grotere complexiteit of grote eenvoud durven nastreven, regels verschillend toepassen, het leidt toch tot dezelfde conclusies in de taal. Bij de laatste vernieuwingen die Ger de Joode toepast in zijn werk benoemde ik dat: magische eenvoud. Dat had ook van toepassing kunnen zijn op een muziekstuk van Beethoven.
Bij het woord belevingscompositie van deze middag ging het niet alleen over schoonheid of compositie in de abstracte kunst of de muziek. Het ging mij vooral over wat de aanwezige groep van 40 mensen beleefde in deze ruimte, met deze kunsten, met deze sprekers, met dit instrument: de fortepiano uit 1802, bij deze temperatuur, bij dit licht door gebrandschilderde ramen. Door de aangeboden hapjes en dranken, de CD’s en gedrukte informatie. De “terzijdes”met de Genesis van de vorm en mappen vol informatie waaronder academietekeningen van 1930-1933, waarvan een bezoeker zei overeenkomsten te zien met de publiciteit rond de Olympische Spelen in Berlijn in 1933. Met andere woorden, de totale ambiance.
Het wonderlijke van de situatie was dat 40 mensen met ieder de meeste verschillende persoonlijke ervaringen bij elkaar zitten en vrijwel allemaal het als een ontroerende en positieve ervaring beleven en allemaal zeggen “iets nieuws en heel moois” te hebben meegemaakt. En dat is het meest verrassende, 40 mensen met een opeenstapeling van kennis en ervaringen van over de hele wereld die toch in deze situatie komen tot een en dezelfde buitengewoon positieve nieuwe ervaring. Al die onderdelen ordenen zich tot een harmonisch totaal, tot een intrigerende compositie. En in moderne vaktaal is dan de eis dat de compositie niet alleen maar volgens de regels moet kloppen. Dat er liefst een kleine storende afwijking moet zijn om in de moderne beleving de compositie helemaal goed te maken. Er moet iets “schuren”, iets niet helemaal ideaal zijn. Misschien was dat zondag 26 januari de te lage temperatuur in de kerk bedoeld om geen storend geluid van de luchtverwarming te hebben, die immers het geluid van de piano gehinderd zou hebben. Nu was het een gezamenlijk lijden om de muziek beter te kunnen genieten.
Blijft over de verschillende ervaringen die 40 verschillende mensen meebrengen in hun hoofd en die niet plotseling verdwijnen bij het luisteren naar muziek of het kijken naar schilderijen. Ik neem mijzelf als voorbeeld: De belangrijkste persoon deze middag is de Japanse Keiko Shischijo die op de fortepiano speelt.
Alleen al het feit dat zij zo anders is en uit Japan komt riepen een groot aantal herinneringen in mij wakker. De belangrijkste was mijn bezoek van drie weken aan Japan in 1970 voor zakelijke besprekingen en voor het bezoeken van de wereldtentoonstelling in Kyoto. Het bezoek aan Kyoto bracht mij bij de Zentuin Ryoanji, die in tegenstelling tot de naam tuin geen sprankje groen vertoont maar alleen stukken rots en cirkels gemaakt rond deze rotsbrokken met een grove hark en zonder daarbij een voetstap achter te laten. Omringd door een U-vormige muur en met een oppervlak van ongeveer 15 x 30 m. Ik wist niet wat ik zou gaan zien en ik was bij de eerste aanblik, volkomen verrast. Ondersteboven van driedimensionale abstracte kunst van een eenvoud en overtuiging die ik nog nooit eerder had gezien, 600 jaar geleden ontstaan, volgens overlevering in een dag en gedurende al die jaren onderhouden of het ook gisteren bedacht had kunnen zijn. Vanzelfsprekend, zo kon het zijn, zo moest het er uit zien. Ik heb er een uur naar gekeken zittend op de trappen van wat in mijn herinnering een kloosterachtig gebouw was waar theeceremonieën werden gehouden waar je in alle rust kon nadenken over dat wat je buiten had gezien. Deze ervaring beïnvloedt me nu al meer dan 40 jaar bij het maken van keuzes voor mijn collectie abstracte kunst.
Later hoor je dat John Cage je is voorgegaan en begrijp zijn kunst ook weer beter. En waarom je gemakkelijk tot overeenstemming komt met Jan Doms omdat hij ook op dezelfde trappen heeft gezeten en nog langer heeft gekeken en de omgeving verkent dan jijzelf. Ervaringen waardoor je aan Keiko vertelt dat je daarna wat minder gauw zei dat Japanners zo goed zijn in het imiteren van Westerse ideeën, omdat de uitvinding van de abstracte kunst in West Europa door Mondriaan, Kandinsky en Malevich al 500 jaar eerder op briljante wijze te zien was in de door Zen-monniken ontworpen tuin van Ryoanji.
Dank zij Keiko komen alle herinneringen die verbonden zijn met Japan weer boven. De hele Tweede Wereldoorlog aan de Japanse kant, geëindigd met de atoombommem op Hiroshima en Nagasaki. Voorafgegaan door Pearl Harbour, de inval in Indonesië, de herovering van alle tijdelijk Japanse eilandjes ten koste van tienduizenden Amerikaanse mariniers, Wim Kan en de Burmaspoorweg, Roosevelt/MacArthur/Truman, het grote zakelijke succes van Japan tot 1985 en de terugval tot een stilstaande economie. Het uitnodigen door Nederland van Japanse studenten die geïnteresseerd zijn in klassieke Europese muziek op de oude instrumenten en 10 jaar lessen volgen in Den Haag. Ontdekt worden door Noor Kamerbeek die het verband legt tussen Yellow Fellow en deze muziek en Keiko, die sereen maar met enorme passie Beethoven vertolkt en naar wie we met grote bewondering zitten te luisteren. Op een instrument, de fortepiano die in 1802 gemaakt is en waar waarschijnlijk/misschien Beethoven op heeft gespeeld. Dat instrument straalt begrip voor de muziek uit en is zo elegant en fragiel van vorm dat dat alleen al de middag als ervaring rijker maakt. Terwijl we zien dat er een technicus bij is die de voorgaande dagen de piano al gestemd heeft en tussen de bedrijven door controleert of alles nog goed is, want de kou is niet goed voor de goede afstemming. We lijden dus gezamenlijk.
Zo brengt elk van de aanwezigen zijn kennis en ervaringen mee in het luisteren en kijken tijdens het concert waardoor ieder voor zich dit concert op een eigen en heel persoonlijke manier meemaakt. Persoonlijke omstandigheden waarvan je weet dat die diep ingrijpen op alles wat je het komende jaar gaat doen. Of je nu wethouder bent, die dat bewust opgeeft, maar toch dit nog wilde meemaken en zoekt naar een nieuwe invulling van je bestaan of dat je ontdekt hebt dat je een gevreesde ziekte hebt en een jaar lang de onzekere gevolgen daarvan zult moeten dragen. Of bezorgd bent of de crisis nu werkelijk over is en het dreigende failliet zich niet realiseert.
Het zijn allemaal invloeden tijdens het luisteren en kijken en alleen als de combinatie van muziek, abstracte kunst en toelichtingen gedurende deze namiddag voldoende kwaliteit oplevert overheerst
Bij het einde van dit kunstconcert een gelukzalige tevredenheid. Dank zij een geslaagde belevingscompositie, alle elementen alle onderdelen kwamen op een gelukkige manier bij elkaar.
Een gelukkig toeval? Serendipiteit? Ook daar had ik een deel van dit blog nog aan willen wijden. Maar vooral met slow reading was het dan helemaal veel te lang geworden.
Tot een volgende keer!
Jan Verhoeven, 27 januari 2014
